8.7 C
Staphorst
dinsdag 19 maart 2024

Al-Ghazali op zoek naar de waarheid

Abu Hamid ibn Muhammad Al-Ghazali (1058-1111), geboren in Toes, in het Noord-Oosten van het huidige Iran was een imam en belangrijke, theologische jurist in zijn tijd.

In Europa heette Al-Ghazali lange tijd Algazel. Hij draagt de erenaam Hoeddjat al-islaam (het bewijs van de islam), de ‘Zegel der filosofen’, ‘De imam van de natie’ en de ‘Eer van de imams’. Een van zijn bekendste werken zijn ‘De tegenstrijdigheden van de filosofen’ en ‘De herleving van de religieuze wetenschappen.

In intellectuele kringen in de islamitische wereld is Al-Ghazali vooral bekend als Abou Hamid, genoemd naar zijn enige zoon die op zeer jonge leeftijd is overleden. Al-Ghazali trouwde zoals gebruikelijk was, in zijn tijd, voor zijn 20ste jaar en had drie dochters. Al-Ghazali zelf overleed op 55-jarige leeftijd. Zijn enige broer Ahmed Al-Ghazali werd bekend als Abu al-Fatuh een bekende prediker, en dichter. Het is zijn jongere broer die Al-Ghazalli voor de rest van zijn leven zal tekenen. Later meer hierover.

Een autobiografisch boek vertalen van het Arabisch naar het Nederlands is al ingewikkeld, een autobiografisch boek van één van de belangrijkste, islamitische juristen is een intellectuele en theologische marteling.

Voor Cornelis van Lit & Gerko Tempelman begint de eerste marteling bij de vertaling van de titel Al-Munqidh mina Dallal van Al-Ghazali. De titel wordt vaak, ten onrechte, in het Nederlands vertaald als ‘De redder uit de dwaling’. De keuze van de auteurs om niet voor de letterlijke vertaling, maar voor een vrije vertaling, te kiezen, omdat dit “sneller duidelijk maakt waar het over gaat dan de letterlijke vertaling” is te respecteren, maar werkt niet.

Het doet geen recht aan de oorspronkelijke titel: Al-Munqidh mina Dallal, Walmowasil ila dhoel L’izati Waljalaal. Hetzelfde geldt voor hun keuze om Gazali te gebruiken in plaats van Al-Ghazali. Ghazali heeft in het Arabisch een andere, en zelfs meerdere, betekenissen dan Al-Ghazali. Een achternaam die hij te danken heeft aan het beroep van zijn analfabetisch vader, die de kost verdiende als wolspinner (Al-Ghazal).

Verder is het jammer dat Cornelis van Lit & Gerko Tempelman geen antwoord geven op vragen als: “Waarom Abu Hurayra zich tot de islam liet bekeren?” Hetzelfde geldt voor hun Nederlandse vertaling van de Sjahada (geloofsbelijdenis): ‘Er is geen God dan God en Mohammed is zijn profeet’. Theologisch gezien een foute vertaling, net als hun keuze om het Arabische woord Nubuwa, letterlijk ‘profeetschap’, te vertalen naar ‘inspiratie’. Dat Al-Ghazali de belangrijkste moslim na de profeet Mohammed is, is theologisch gezien een misvatting. Deze plek is gereserveerd voor de eerste moslim, na de profeet, Abou Bakr Assadik.

Zeker voor hen die het werk van Al-Ghazali niet kennen, werkt de aanpak van Van Lit & Tempelman om te beginnen met een inleiding, vertaling en toelichting, goed. Maar wees gewaarschuwd: het werk van Al-Ghazali blijft een intellectuele, culturele, taalkundige exercitie en zoals de auteurs het beschrijven: “Al-Gahazali’s tekst is geen sprookje.”

Veel moslims en niet-moslims beschouwen het boek ‘Al-Munqidh mina Dallal’ als een spiritueel, autobiografische werk waarin Al-Ghazali zijn zoektocht naar de “waarheid” beschrijft. Het boek is populair in de Arabische wereld, maar overtreft bij lange niet zijn eerdere genoemde meesterwerk: ‘De tegenstrijdigheden van de filosofendie veel invloed had op westerse filosofen als René Descartes en John Stuart Mill die islamgeleerden ervan beschuldigen het werk van Al-Ghazali te hebben gekopieerd.

Al-Ghazali was een begenadigde imam, theoloog en jurist. Zij die beweren dat Al-Ghazali geen filosoof was moeten De tegenstrijdigheid van de filosofen lezen, waar hij twintig denkfouten in de Grieks geïnspireerde wetenschap aantoont. Hij geeft eerst een gedetailleerd overzicht van de specifieke bewering, om deze vervolgens met filosofische argumenten te ontkrachten.

Al-Ghazali: “De meeste filosofen maken zich schuldig aan wat theologen of gelovigen vaak wordt verweten: ze beroepen zich, onbewust op taqlid (aangenomen kennis). Hun overtuigingen zijn op weinig meer gebaseerd dan het aannemen van kennis van iemand met autoriteit, zoals Aristoteles. Ze maken zich met andere woorden schuldig aan taqlid. En deze vorm van dogmatisme is natuurlijk een intellectuele doodzonde.”

Volgens Al-Gahazali schiet de wetenschap, tekort in het onderzoek naar waarheid. Het onderzoek naar waarheid neemt immers enkel genoegen met volstrekt logische bewijsvoering. Alles wat op willekeur, consensus of autoriteit steunt, moet worden afgezworen. De filosofie, dus de wetenschap, kan haar eigen toets niet doorstaan. Ze claimt een zuiver logische onderneming te zijn, maar ondertussen is ze gebouwd op principes als causaliteit, die zelf niet logisch zijn opgebouwd.

Misschien begrijp je nu waarom zijn mentor sjeik Abu Al-Maali Al-Juwayni zijn beste leerling Al-Ghazali beschreef als: “een overstromende zee.” De leerling was amper 16 jaar oud toen hij het boek “Al-Mankhool in “Ilm al-Usul” had geschreven. De mentor zei tegen de leerling: “Je hebt me begraven terwijl ik nog leef, heb geduld tot ik sterf.”

Al-Ghazali woonde in Baghdad, de hoofdstad van de verlichting in het huidige Irak. Hij gaf er les aan 300 tot 400 studenten, de knapste koppen uit de hele moslimwereld van hun generatie, die later belangrijke functies zouden vervullen. Al-Ghazali zou vier jaar les geven voordat hij ermee zou stoppen. Hij was beroemd, rijk, had aanzien en alle deuren van de hoofdstad gingen voor hem open, inclusief die van het paleis.

Na zes maanden van innerlijke onrust, twijfels en slapeloze nachten besluit Al-Ghazali om te stoppen met lesgeven, al zijn bezittingen te verkopen en deze te verdelen onder de armen. Hij nam afscheid van zijn vrouw en drie dochters en vertelde, aan de buitenwereld, dat hij op reis ging naar Mekka en Medina voor de pelgrimage/Al Hadj.

Volgens de meeste gezaghebende historici kreeg hij in werkelijkheid zes maanden eerder bezoek van zijn broertje, de prediker en dichter Ahmed Al-Ghazali, bekend als Abu al-Fatuh die het beroemde instituut waar zijn broer les gaf om achterin te zitten, ver weg van het zicht van de meester.

Wat Abu al-Fatuh zag vervulde hem met walging en pijn. Hij moest denken aan hun kinderjaren en arme overleden vader, en zag zijn broer in gewaad zittend op een grote stoel. Na afloop liep Abu al-Fatuh naar zijn oudere broer,  keek hem aan en las een gedicht voor. Het gedicht was als een zwaard zonder te doden. Zo liet Abu al-Fatuh zijn broer achter en vertrok.

Al-Ghazali kwam achter dat werelds succes niet alles is. Hij sluit de deur achter zich en verlaat Bagdad, weg van zijn familie, weg van de rijkdom, weg van beroemd zijn, weg van alles. De beroemde en rijke geleerde werd een arme man, met slechts een stok om op te leunen, een leren waterzak om uit te drinken en de wassing te verrichten voor het islamitische gebed/Salaat. Op zoek naar de werkelijke betekenis van het leven, naar de waarheid naar God.

Hij zou tien jaar erover doen om van Bagdad naar het huidige Syrië en naar Al Quds/Jeruzalem te komen en vandaar naar Mekka en Medina weer terug naar Bagdad om vervolgens naar zijn geboortedorp terug te keren. Die tienjarige reis waarvan de laatste twee maanden Al-Ghazali bijna fataal werden, in zijn zoektocht naar de waarheid, de ontberingen, om antwoord te vinden op de vraag waarom hij op deze wereld was, werd door een herboren Al-Ghazali vastgelegd in Al-Munqidh mina dallal Walmowasil ila dhoel L’izati Waljalaal, vrij vertaald: ‘De redder van het waanidee en het bereiken van de Majesteit/absolute Heerser’.

Velen kunnen in het boek van Al-Ghazali zijn twijfels en zoektocht naar de waarheid lezen. Het bewijs dat het denken, ook in de Islam, niet stilstaat en dat ‘de waarheid’ niet bestaat. Anderen kunnen in het zelfde boek lezen hoe hij na de enorme worsteling en pijn tijdens zijn tien jarige zoektocht naar de waarheid, zich uiteindelijk heeft overgegeven aan God.

Één ding is zeker: na het lezen van Verlost van onzin, kun je niet anders concluderen dat duizend jaar na de dood van de ‘Zegel der filosofen’ de zoektocht naar de waarheid nog springlevend is.

Al-Ghazali, Verlost van onzin door Cornelis van Lit & Gerko Tempelman is te bestellen bij https://www.boomfilosofie.nl/