Wij kunnen ons geen racisme meer veroorloven. Niet in de rauwe vorm van wit over zwart, niet in de verdekt op de man spelende vorm van anti-islamisme, niet in de geniepige vorm van antisemitisme en ook niet in de vorm van een grap. Waarom niet? Omdat alles wat echt onze aandacht en inspanningen vergt boven zulke verdeling uitgaat: klimaatverandering met droogten, orkanen en overstromingen; migratie vanwege honger, oorlog en vervolging. De wereldkaart wordt flink opgeschud en ook wij hebben geen vaste plaats meer.
Daar komt bij dat we steeds minder grond onder de voeten hebben om een ‘ras’ te definiëren. Wij individualiseren niet alleen zelf, we zien ook steeds meer de ander individualiseren. We kunnen geen mensensoorten meer aanwijzen, zonder over de uitzonderingen te struikelen. Wij worden voor onszelf ongeloofwaardig als we zeggen De Arabieren zus of De Joden zo, we hebben geen reële voorstelling van alle Afrikanen of alle Chinezen. Ons manifeste beeld van de wereld raakt versplinterd.
Dus racist zijn, het mag niet meer en het kan niet meer. Wat de soort homo sapiens op deze aarde zo succesvol en tegelijk zo vernietigend heeft gemaakt, samenwerking, wordt nu in verhoogde mate gevraagd om de aarde te redden. Ik houd niet zo van voetbalmetaforen, maar toch: de drie zeer succesvolle nationale (!) elftallen die ik zag in de Nations League, Frankrijk, Duitsland en Nederland, zijn alle drie kleurrijk. De spelers verwijzen qua herkomst naar drie of zelfs vier continenten. Ze beoefenen een sport die het van samenwerken moet hebben. Ze belichamen een ontwikkeling die onomkeerbaar is.
Nu al klinkt het vreemd om naar wit Europa, zwart Afrika en geel Azië te verwijzen. Voor Amerika geldt dit al langer, tenzij je op gesegregeerde delen van Amerika wil wijzen. Alle kleuren zijn op alle continenten te vinden. Ze zijn niet homogeen verspreid en dat zal wellicht nooit het geval worden. Maar belangrijker, ze zijn evenmin klassegewijs verspreid: het is niet alleen een onderklasse die overal gekleurd is, net zo min als de bovenlaag compleet wit. Bekende Nederlanders kunnen ook donker zijn en onbekende werklozen wit. Dito Bekende Fransen en onbekende of Bekende Amerikanen en white trash. Dit heeft ook met globalisering te maken. En zo wordt het steeds minder mogelijk om in generaliserende zin over mensen van een bepaald ‘ras’ te spreken.
Racisme, als de praktijk om mensen betekeniszwanger in te delen in een rangorde van vriend en vijand, zal nieuwe vormen vinden. In het anti-islamisme, veelal een ander woord voor moslimhaat, is de nieuwe vorm de veronderstelde onverenigbaarheid van culturen. In het antisemitisme is het een gebruik van vermeend aanwijsbare complotten. Niet ondenkbaar is ook, dat het groeiende Chinese imperialisme, dat nu al weerstand wekt in landen als Pakistan en Kenia, anti-Chinees racisme teweeg gaat brengen.
In de toekomst zal het selectief gebruik van mensverbeterende technieken kunnen leiden tot scheiding tussen ‘verbeterde’ en ‘onverbeterde’ mensen. Om te weten waartoe dat kan leiden, moet je de lijn doortrekken van de verschillen in levenskwaliteit en toekomstverwachting tussen hoog- en laaggeschoolden; samen met de nu al aantoonbare tendens dat dezen elkaar steeds minder treffen, laat staan huwen.
Ras, als aan huidskleur verbonden begrip, zal er waarschijnlijk steeds minder toe doen. Antiracisten zullen zich moeten voorbereiden op andere typen tegenstelling. Maar ook voor die andere typen zal gelden dat het mensdom ze zich niet kan veroorloven.