Lukraak binnenhalen van Amerikaanse termen schendt meer dan het taalgevoel. Want die mensen van kleur, wie zijn dat?
Ik weet het niet en dus zal ik die term nooit gebruiken. Soms denk ik dat diegenen worden bedoeld die noch ‘zwart’ noch ‘wit’ zijn, maar vaker lijkt het te duiden op allen die de vraag kunnen krijgen: waar kom je vandaan?
Hoe dan ook, degene die het in de mond neemt maakt een verzameling op grond van een uiterlijk kenmerk. Een verzameling van mensen die daar nooit om hebben gevraagd. Zoiets gebeurt wel vaker, maar het kan pijnlijk worden wanneer de bedoelde personen met dat uiterlijke kenmerk worden vereenzelvigd. Want verward wordt wat we zien (een kleur in dit geval) met wat we menen te zien (o, die is ‘van kleur’).
Zo ken ik een Marokkaanse Nederlander die veelal voor een Hindoestaan wordt gehouden, wordt mijn jongste broertje al van kindsbeen af aan gevraagd of hij Italiaan of Ambonees is en krijgt mijn oudste zus naarmate ze ouder wordt weer vaker de vraag of ze soms Indisch is. Geen van drieën is wat ze worden verondersteld te zijn en geen stelt prijs op het etiket van kleur.
Ik stel me een straatinterview voor waarbij aan willekeurige passanten wordt gevraagd: bent u van kleur? En ik probeer me de reacties voor te stellen. Ik vermoed eerder beledigde en verbaasde dan instemmende reacties. Toch hebben woke Nederlanders met grote inzet dit verzameletiket gepromoot, met de goede bedoeling om tegen raciale discriminatie en ongelijke behandeling in te gaan. En met succes. De aanduiding mensen van kleur grijpt om zich heen. Het Amerikaanse schema zwart – mvk – wit heeft al bijna de klassieke driedeling Zwart (‘negride’), Aziatisch (‘mongolide’) en Blank (‘europide’) verdrongen.
Worden we daar wijzer van? In het oude schema is (luttele!) genetische verwantschap het uitgangspunt. Op die grond wordt bijvoorbeeld vastgesteld dat ‘het blanke ras’ vanouds te vinden is op het Indische subcontinent, in het Midden-Oosten, Noord-Afrika en Europa. Dus de Hindoestaanse, Syrische en Marokkaanse inwoners van Nederland behoren er ook toe. ‘Zwart’ zijn in dit systeem de meeste inwoners van Afrika onder de Sahara en hun nakomelingen in de Amerika’s en elders, voor zover ze niet ‘gemengd’ zijn. ‘Aziatisch’ omvat Chinezen, Japanners, Birmezen, enz., maar ook de bevolking van Indonesië. Vergeleken met het ‘Amerikaanse’ systeem is de oude indeling inclusiever waar het om blanken gaat, omdat dit ook niet-witte blanken omvat. Het begrip ‘zwarten’ is hier juist exclusiever, omdat het geen betrekking heeft op mensen van gemengde afkomst. De Aziaten verdwijnen in het nieuwe systeem in de massa ‘mensen van kleur’.
Je kunt zeggen: de oude indeling is objectiever, omdat ze met genetische verschillen werkt, die controleerbaar zijn. De nieuwe indeling is subjectiever, omdat ze uitgaat van kleurverschillen en de betekenis die mensen daaraan hechten. Het is dus eerder een ‘ideologische’ rasindeling. Dit wordt ze eens te meer wanneer ze binair wordt: mensen van kleur (inclusief zwart) versus witte mensen. Dan komt alle nadruk te liggen op de situatie waarin ‘witte mensen’ de dominante meerderheid vormen die de regels van het spel dicteert.
In Nederland wordt er niet op ras geregistreerd. Wel wordt zoals eerder gemeld een ‘westerse of niet-westerse migratieachtergrond’ geregistreerd. Van deze indeling ben je na de tweede generatie af. Een raciale indeling, zoals die in de VS wordt gepraktiseerd werkt eeuwig door. Asian, Latin, Afro-American, Caucasian, Arab, omdat ze als race worden gezien en geregistreerd, kom je er nooit vanaf. Alles wat niet ‘Caucasian’ (white) is, kan bovendien worden samengevat onder ‘People of Colour’.
In de Nederlandse situatie is een tweedeling wit vs. mensen van kleur hooguit toepasselijk voor primitief alledaags racisme. Het dekt dan ongeveer het schema inheems vs. uitheems en betekent dan: ben je uitheems, dan hoor je hier niet. Voor een structureel begrip van het racisme hier werkt dat niet. Want waar blijven in het schema wit-mvk de Joodse Nederlanders? En de Indische Nederlanders? En wat doet de Islam in het schema?
In de toeslagenaffaire werd niet etnisch geprofileerd op huidskleur, want die kon het algoritme helemaal niet zien. Maar men kon weer wel discrimineren op achternaam en dubbele nationaliteit. Hoe dat precies werkt zal de parlementaire enquête hopelijk gaan uitwijzen.
Herman Meijer was van 2003 tot medio 2006 voorzitter van het landelijk bestuur van GroenLinks. Van 1990 tot 2002 was hij gemeenteraadslid en wethouder in Rotterdam. In zijn portefeuille zat onder meer stads- en sociale vernieuwing, allochtonen-, grote steden- en moskeebeleid.