Islamitisch bankieren: ook een mooi alternatief voor niet-moslims die ethisch willen bankieren. Dat vindt Sharif Soliman, pas afgestudeerde ondernemingsjurist die eind mei een boek uitbracht over de juridische mogelijkheden van Islamitisch financieren in Nederland.
Als rente en financiële risico’s verboden zijn, wat valt er dan eigenlijk te bankieren?
“De essentie van islamitisch bankieren is handel drijven en investeren met het oog op rechtvaardigheid. Handelen en investeren hoort bij te dragen aan een verhoging van de welvaart van beide partijen. Transacties waarbij iemand winst maakt ten koste van een ander, mogen niet. Een actueel voorbeeld is het islamitische verbod op transacties of beleggingsproducten met veel risico’s, zoals bepaalde rentederivaten die door de huidige lage rente zeer ongunstig zijn voor het midden- en kleinbedrijf in Nederland.”
Wat is het verschil tussen een halal-hypotheek en een gewone hypotheek?
“In het islamitische recht kent men het verbod op riba dat, kort gezegd, het ontvangen en betalen van vergoedingen voor het uitlenen van geld verbiedt. Winst maken uit het drijven van handel, is wél toegestaan. Dat betekent dat de bank een juridische constructie moet gebruiken waarbij de bank verbonden is aan de onderliggende woning.”
Wat betekent dat in de praktijk?
“Het kan op verschillende manieren. Een populaire manier is de murabaha-transactie. Die bestaat doorgaans uit twee koopovereenkomsten tussen drie verschillende partijen: de bank koopt de woning die een cliënt wil hebben, waarna de bank deze woning verkoopt aan de cliënt tegen betaling van de kostprijs en een vaste winstopslag. De cliënt betaalt vervolgens elke maand een bedrag om de koopsom af te lossen.“Een voordeel voor de cliënt is dat de bank niet meer mag ontvangen dan de afgesproken koopsom. De schuld van de cliënt loopt daardoor niet op door een te late betaling. Evenmin mag de bank een boete vragen voor vervroegd aflossen.”
Zo’n hypotheek wil ik ook! Waarom bestaat ie niet in Nederland?
“Je hebt in Nederland recht op drie dagen bedenktijd bij de koop van een woning: tot drie dagen na ontvangst van de koopakte kun je als koper de koop ontbinden. De bank zou in zo’n geval achterblijven met de woning. Ik verwacht dat weinig banken zo’n risico willen nemen. In mijn boek draag ik een oplossing voor die in een alternatieve wettelijke regeling voorziet die recht doet aan de ratio legis, de bedoeling van het recht op de bedenktijd. “De financiering van consumenten op islamitische grondslag kán wel, maar is lastig vanwege praktische bezwaren en wettelijke belemmeringen in het Nederlands recht.”
Is het halal financieren van ondernemers gemakkelijker?
“Ja, vooral voor ondernemingen zijn er mogelijkheden onder Nederlands recht. Een voorbeeld is de musharaka: een klassieke vorm van islamitisch financieren, gebaseerd op het beginsel van winst- en verliesdeling. De bank deelt in de winsten van het gefinancierde bedrijf, maar ook in eventuele verliezen. De bank neemt in feite een aandeel in de onderneming, ter waarde van het financieringsbedrag, waarbij bank en ondernemer vooraf afspreken hoe ze de winst onderling verdelen. Gebruikelijk is dat de bank ongeveer 30% van de winst krijgt en het verlies naar ieders aandeel in het vermogen van het bedrijf wordt gedragen. De bank kan in termijnen zijn aandeel verkopen aan de cliënt, waardoor de bank niet voor altijd verbonden blijft aan de onderneming.”
Denk je dat gebrek aan islamitisch bankieren veel potentiële islamitische ondernemers en huizenkopers afremt hun dromen te verwezenlijken?
“In Nederland en sommige andere Europese landen zijn helemaal geen islamitische banken actief. Dat stelt veel moslims die een huis willen kopen voor een dilemma: enerzijds willen ze zich houden aan hun moreel-religieuze overtuigingen, maar anderzijds vinden ze levenslang een woning huren zonde van het geld. Ik vind dat de moslims die zich anno 2016 genoodzaakt voelen om hoge huurprijzen te betalen, moeten worden bevrijd van hun dilemma door de introductie van islamitisch bankieren.
“Trouwens, islamitisch bankieren kan een hulpmiddel of zelfs de basis zijn voor ethisch bankieren voor iederéén in Nederland. Een vorm van bankieren waarbij alle Nederlanders meer vertrouwen krijgen in ons economische systeem, doordat banken minder risico’s mogen nemen en rechtvaardiger moeten optreden.”
Ben jij zelf moslim?
“Ja, ik ben zelf ook moslim. De naleving van het verbod op riba belet mij om rente over mijn spaargeld te ontvangen, maar dat kan niet in Nederland. Daarom geef ik mijn spaarrente aan een goed doel, zodat ik zelf niet van dat geld profiteer. Trouwens, bij een islamitische bank krijg je óók een vergoeding voor sparen, het is alleen geen rente. Juridisch gezien spaar je niet bij een islamitische bank, maar je investeert in die bank. Daarom heb je recht op een deel van de winst van de bank. Maakt de bank geen winst maakt, dan krijg je vanuit een spaarpotje geld uitgekeerd, zodat de betreffende bank toch concurrerend blijft met conventionele banken.”
Hoe ben je je voor dit onderwerp gaan interesseren?
“Tijdens mijn master Ondernemingsrecht aan de Zuidas heb ik een presentatie gehouden over maatschappelijk verantwoord ondernemen. Tijdens de voorbereiding kwam ik erachter dat de islamitische financieringspraktijk veel verder is met het samenbrengen van ondernemen en ethiek dan wij op dit moment zijn. Ik heb daarom mijn presentatie gehouden over de shariah supervisory board, een toezichthoudend orgaan dat controleert of islamitische banken zich houden aan de ethische voorschriften van de islam.
“De combinatie van ondernemen en ethiek interesseerde me, daarom schreef ik mijn masterscriptie over dit onderwerp, begeleid door privaatrechthoogleraar Geert Raaijmakers. Met mijn boek wil ik proberen het idee verder te krijgen in de maatschappij.”
En hoe gaat het nu verder?
“Mijn boek is zeker niet mijn laatste stap. Sinds begin mei werk ik bij advocatenkantoor NautaDutilh, waar we proberen banken te laten zien dat islamitisch bankieren een groeimarkt is en dat wij ze juridisch kunnen adviseren als ze in die markt willen stappen. Dit najaar organiseer ik bijvoorbeeld een seminar voor Nederlandse banken en hypotheekverstrekkers. Ik hoop dat dat een eerste stap is naar islamitisch en ethisch bankieren in Nederland.”
Islamitisch financieren-Civielrechtelijke en toezichtrechtelijke mogelijkheden in Nederland. Sharif Soliman, Celsus Juridische uitgeverij. Met dank aan Rianne Lindhout en VU-magazine.