Jet Bussemaker, minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen sprak afgelopen vrijdag tijdens de presentatie van de Kleurrijke Top 100 in Amsterdam die voor de zesde keer werd gehouden.
Hieronder kunt u haar visie lezen over de Zwarte Piet discussie, emancipatie, diversiteit en onderwijs.
Dames en heren,
U kent misschien allemaal wel het beroemde schilderij van René Magritte met een pijp erop, waar onder staat: ‘Ceci nést pas une pipe’ -dit is geen pijp. Magritte wilde daarmee een discussie aankaarten over de betekenis van een kunstwerk. Een kunstwerk was volgens hem niet de weergave van de werkelijkheid maar een idee van die werkelijkheid.
Dit schilderij van Magritte dat ‘La condition humaine’ heet, gaat nog een stapje verder. Het daagt ons uit vraagtekens te zetten bij ons éigen beeld van de werkelijkheid. Je ziet een ezel met daarop een schilderij dat -zo lijkt het- exact samenvalt met het landschap erachter. Maar zeker weten we dat niet.
Je zou kunnen zeggen dat Magritte het als typisch menselijk ziet dat wat wij voor waar houden, slechts ons eigen beeldvorming is. Maar je kunt het ook zien als een schilderij dat ons wil uitdagen om eens wat vaker áchter dat eigen, persoonlijke beeld van de werkelijkheid te kijken. Toetsen of dat beeld nog wel klopt. En onderzoeken hoe ándere mensen de wereld zien.
Dat is de kracht van kunstenaars en filosofen. Ze dagen ons uit verder te kijken dan onze eigen straatje. Het bestaande ter discussie stellen. Ze maken ons nieuwsgierig naar andere werelden, andere opvattingen, andere beelden van de werkelijkheid. Zo kunnen we ons eigen beeld van de werkelijkheid kleurrijker maken. Zoals de schrijfster Chimamanda Adichie deed, die zo’n tien jaar geleden vanuit Nigeria naar de Verenigde Staten verhuisde.
Ze schreef erover dat ze daar, voor het eerst van haar leven, beoordeeld werd op haar huidskleur. Mensen die haar niet kennen denken bij een eerste kennismaking dat ze arm is, dat ze alleen van Afrikaanse muziek houdt. Dat ze slecht Engels spreekt. In dat beeld herkent zij zich niet. In een TED-lezing vertelt hoe vervreemdend ze deze eenzijdige beeldvorming vindt. Ze zegt daarover: ‘A single story ruins your dignity’.
Ieder mens heeft last van vooroordelen, we laten ons soms allemaal teveel leiden door wat wij voor ‘waar’ houden. Maar juist daarom is het zo belangrijk te horen wat anderen ons hierover te vertellen hebben. In een samenleving die gebouwd is op verschillen tussen mensen, kán het in mijn beleving ook niet anders.
Daarom ben ik blij dat ik deze Top 100-lancering mag openen. Ook dat functioneert als een eye-opener. Oprichtster Raja Felgata vertelde dat ze zeven jaar geleden jaar een column uitsprak bij de Opzij-top 100 en zich te weinig herkende in die groep weliswaar heel slimme, interessante en geëmancipeerde, maar ook overwégend witte vrouwen.
Zij zag vooral wie allemaal niet op de lijst stonden. Zij vond het dus tijd om het bestaande schilderij weg te trekken, en ruimte te maken voor een nieuw, kleurrijker beeld van de werkelijkheid. Door er vrouwen uit haar eigen netwerk aan toe te voegen. Een top die inmiddels ook is opengesteld voor mannen. Het is een lijst maar ook een instrument dat twee fundamentele doelen dient:
(1) Gelijkwaardigheid:
Omdat het een nieuwe generatie vrouwen en mannen met een bi-culturele achtergrond beter in beeld brengt bij álle Nederlanders. Deuren opent die anders gesloten zouden blijven. En daarmee van deze succesvolle, getalenteerde en bevlogen Nederlanders ook rolemodellen voor de generaties ná hen maakt.
En (2) Verbinding:
Omdat deze top rolodexen met elkaar verbindt, waar beide netwerken van profiteren. Om een voorbeeld uit eigen ervaring te geven: deze zomer had ik een gesprek met een netwerk van zwarte topvrouwen. Ook ik kende ze niet en realiseerde mij dat we in de strijd om het glazen plafond te doorbreken, nog veel meer massa hebben dan we denken.
Deze top is dus ook een brug waar mensen van twee kanten overheen lopen en elkaar in het midden tegenkomen. Dat ik de politieke lijst van deze Kleurrijke top aanvoer, vind ik eervol. Het inspireert mij ook om me als politicus extra in te zetten voor die gelijkwaardigheid en verbinding in een diverse samenleving. Dat is in deze tijd helemaal niet makkelijk, dat hoef ik u hier niet te vertellen.
Het debat over dit soort onderwerpen verhardt. Onze samenleving verandert, ook qua bevolkingssamenstelling-denk aan de recente toename van het aantal vluchtelingen en de superdiversiteit in grote steden. En dat geeft spanning tussen bevolkingsgroepen.
Ik zie dat mensen met een bi-culturele achtergrond terecht hun plek opeisen en zeggen: wij zien ons te weinig vertegenwoordigt in de politiek, in de cultuursector, in leidinggevende functies, in noem maar op. En ik zie ook dat een groep witte Nederlanders daar enorm bang en boos van wordt, en angstvallig wil vasthouden aan wat men ziet als eigen cultuur.
De Zwarte Piet-discussie is daar een symbool van: uit angst om misschien wel ons leukste seculiere volksfeest te verliezen, weigeren sommige mensen nog steeds oog te hebben voor de rotte appel in de Sinterklaasmand: de zwart geschminkte piet, die velen herinnert aan de slavernij, aan de dominantie van de witte mens, aan vernedering en bevestiging van het eendimensionale (negatieve) beeld van mensen met een donkere huidskleur.
Terwijl winkelketens en een omroep als RTL 4 aanvoelen dat het tijd is voor verandering, zie je dat sommige politici die angst van mensen blijven voeden. Ja, het is verkiezingstijd- maar ik vind het onverstandig omdat het bijdraagt aan gescheiden werelden.
Net zoals ik het onverstandig vindt van politici om mensen op te roepen om, bijvoorbeeld de traditionele media te wantrouwen. Dat is juist de plek om beelden en waarheden aan elkaar te toetsen, en je stem te laten horen. Ik zoek, juist nu, naar gelijkwaardigheid en verbinding. En omdat de organisatie me dat vroeg, geef ik daar graag een paar voorbeelden van op mijn eigen beleidsterreinen:
Als Minister van emancipatie heb ik mij onlangs uitgesproken tegen een cruciaal punt in de Schoo-lezing van Edith Schippers. Namelijk dat vrouwenemancipatie en gelijke homorechten eenzijdig zouden behoren tot ‘ónze normen en waarden’. Ik vind niet dat je van mensen met een andere culturele achtergrond mag verwachten dat ze de huidige Nederlandse normen als vanzelfsprekend beter zien dan andere. De huidige normen als een statische, eendimensionale waarheid presenteren ontneemt het zicht op verbetering en verandering.
Natuurlijk staan we, allemaal in dit land voor gelijke rechten op het gebied van mannen en vrouwen en de gelijkwaardigheid van homo’s lesbiennes, en transgenders. Maar die verworven rechten bewijzen juist dat de stem van de minderheid ervoor kan zorgen dat we onze normen en waarden tegen het licht houden.
Neem het homohuwelijk: de wetswijziging die voor invoering nodig was, is mede bereikt door een activistische minderheid die opstond en gelijke behandeling opeiste. Ik herinner mij nog de verdeeldheid hierover in de Kamer, met name bij de rechtse partijen. De strijd om die gelijkwaardigheid is ook niet voorbehouden aan de Nederlandse cultuur. Ook de Marokkaanse cultuur kent feministes, zoals Fatima Merníssi die Koranteksten gebruikte om de gelijkheid tussen man en vrouw te bevechten
Onlangs ontmoette ik een voormalige Syrische vluchteling die nu medicijnen studeert en werkt op de afdeling genderdysphorie van de VU. Door zijn werk kon hij het taboe rond transgenders binnen zijn familie bespreekbaar maken en vertelt hij erover op scholen op Nieuw West. Díe emancipatie, van binnenuit wil ik ondersteunen.
Als Minister van cultuur wil ik dat ons slavernijverleden gedeeld wordt met álle Nederlanders is. Ik heb daarom verschillende musea en instellingen die zich met slavernij bezig houden, bij elkaar geroepen om dat verhaal krachtiger te gaan vertellen en te verbeelden. Onze Gouden eeuw en de slavernijperiode bijvoorbeeld, zijn beide delen van hetzelfde historische plaatje. Ook hier gaat het om het verbinden: van historische werkelijkheden en van mensen die zich hiervoor inzetten.
En als Minister van Onderwijs zet ik in op gelijke kansen. Nieuwe cijfers wijzen er helaas op dat kinderen uit sociaal minder gefortuneerde gezinnen, soms ook minder kansen krijgen om zich te ontwikkelen in het onderwijs. En die ongelijkheid loopt soms ook langs etnische lijnen.
Daarom wil ik de overgangen tussen het VO, MBO, HBO en Universiteit verbeteren -zodat leerlingen ook later in hun schoolloopbaan omhoog kunnen klimmen als blijkt dat er meer in zit. Ook onderzoek ik of anoniem solliciteren helpt om stage-discriminatie te voorkomen. Als dat zo is hoop ik dit nog in te voeren, en anders geef ik het als dwingend advies mee aan mijn opvolger.
Dames en heren,
Onlangs toen ik te gast was bij het programma Wakker Nederland, werd mij gevraagd of ik mij zorgen maakte om de toekomst van mijn dochter, die half Surinaams is. Zorgen maak ik mij niet, maar dat ik door wat ik doe, bij kan dragen aan háár vrijheid en ontwikkeling als vrouw, als gekleurde Nederlander, en aan die van zoveel andere jonge mensen, is wel een extra drijfveer. Daarom vind ik het ook zo belangrijk dat hier ook MBO-studenten in de zaal zitten. Zij, jullie moeten straks op onze, kleurrijke schouders kunnen staan.
Daarom wil ik afsluiten met een quote van Eleanor Rooseveld, die zich haar leven lang inzette voor gelijkwaardigheid, verbinding, én diversiteit. Ze zei: Whether or not they have made the world we live in, the young must learn to be at home in it, to be familiar with it. They must understand its history, its peoples. Their customs and ideas and problems and aspirations. The world cannot be understood from a single point of view. It is today that we must create the world of the future.’