Na de verschrikkelijke aanslagen in Parijs wordt van alle kanten gezegd dat wij eensgezind moeten strijden tegen het terrorisme. Deze aanslagen worden door Obama, Rutte, Merkel, Cameron en Hollande geframed als een aanval op westerse seculiere waarden als gelijkheid, vrijheid en broederschap.
Al meteen is het woord ‘oorlog’ gevallen. Uit naam van deze westerse idealen verklaren westerse regeringsleiders de oorlog tegen jihadisten die erop uit zouden zijn om onze waarden te vernietigen.
De gevolgen van deze oorlogsverklaring zijn niet te overzien. Nu worden er verscherpte grenscontroles doorgevoerd, worden er huiszoekingen gedaan naar vermeende terroristen en worden er duizenden bommen op IS doelen in Syrië gegooid. De woede van moslims tegenover het seculiere westen zal eerder toe- dan afnemen, want er vallen bij de vergeldingsacties in Irak en Syrië meer burgerslachtoffers dan alle burgerslachtoffers die bij de terreuraanslagen van Al Qaida en IS geteld kunnen worden. Aan die collateral damage worden echter weinig woorden gewijd.
Degenen die onze waarden willen vernietigen, moeten zelf vernietigd worden en voor dit doel zijn alle middelen geoorloofd. Zelfs Assad en Poetin worden gezien als bondgenoten in de oorlog tegen IS. Als Poetin en Erdogan geen ruzie hadden gekregen over de schendingen van het Turkse luchtruim, dan hadden wij ongestoord verder kunnen dromen over de gemeenschappelijke strijd tegen het kwaad van het terrorisme.
De oproep van regeringsleiders om strategische coalities te sluiten in de oorlog tegen IS harmonieert met de oproep van opinieleiders (Scheffer, NRC 24-10-2015), cabaretiers (Ali B. in Pauw op 16-11-15) en experts (Bennema in Opinie van de Volkskrant 18-11-2015) om de dialoog met de gematigde moslims aan te gaan.
Volgens deze opinieleiders moet het midden van de samenleving versterkt worden om processen van radicalisering de kop in te drukken en de speelruimte van populistische leiders te minimaliseren. Alleen wanneer de stem van het midden luider wordt, kan de westerse democratie beschermd worden tegen de aanvallen van de barbaren. Aldus lijkt het geloof in de seculiere idealen van de Europese en Amerikaanse Verlichting het overkoepelende legitimatieverhaal te zijn waarin de westerse politici en opinieleiders elkaar kunnen vinden.
Mijn vraag is hoe wij kunnen begrijpen waarom er van de kant van de radicale islam zo veel haat wordt gevoeld tegenover het vrije westen. Het probleem is dat de westerse politici telkens het één zeggen en het andere doen. De terroristen worden bestreden, maar er wordt niets gedaan om de dieperliggende oorzaken van het terrorisme te bestrijden. Sterker nog: door ongegeneerd coalities te sluiten met dictators en handel te drijven met emirs en het Saoedische koningshuis blijft er een situatie van ongelijkheid, uitsluiting en onderdrukking bestaan die een belangrijke voedingsbron vormt voor processen van radicalisering. Ook wordt er veel te weinig gedaan om de discriminatie en uitsluiting van allochtone jongeren in Europa te bestrijden.
Zolang onze hooggestemde idealen, principes en waarden fungeren als een dekmantel om het daarmee gepaard gaande geweld aan het oog te onttrekken, zal er telkens opnieuw voeding worden gegeven aan de haat en de woede die vanuit de kant van de extremistische moslims tegen het seculiere westen oplaaien. En hiermee geef ik een eerste antwoord op de vraag waarom de heilsleer van de islamisten voor tal van jongeren sterker tot de verbeelding spreekt dan de waarden van de westerse seculiere beschaving.
Terwijl de meeste seculiere westerse politieke leiders met dubbele tongen spreken, zeggen de meeste islamisten wat zij geloven en –vrij naar Pim Fortuyn- doen zij wat zij zeggen.
Martien Schreurs, Universitair docent filosofie en educatie aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht.