Donkere wolken pakken zich samen boven onze democratische rechtsstaat. Deze dankt zijn bestaan aan een langdurig ontwikkelingsproces. De rechtsstaat biedt de mens emancipatie, rechten en vrijheden. Deze verworvenheden houden alleen stand als ze hun basis vinden in een institutionele orde. Instituties geven de maatschappij structuur op basis van gezag.
Echter, de institutionele orde, en daarmee de democratische rechtstaat, is in verval. Hét symptoom van dit verval is het populisme. Wat nu dreigt is dat populistische leiders onbelemmerd onvrede kunnen aanwakkeren. Rechtsstaat in verval biedt een uitgebreide analyse van een proces dat sluipend is begonnen, maar de rechtsstaat nu openlijk bedreigt.
”De PVV hitst het volk op de democratische instituties van hun macht maar vooral van hun gezag te ontdoen. Nepparlement, neprechters, daar hebben ze het over. PVV-ideoloog Martin Bosma eist dat rechters de wil van het volk uitvoeren. Griezelig. De PVV bezondigt zich aan een uitholling van instituties. Dat kan leiden tot een verdwijning ervan.”
Dat zegt politiek filosoof en VVD-senator Sybe Schaap, in een interview met dagblad Trouw. Schaap vindt de PVV in sommige opzichten gevaarlijker dan de NSB, omdat de NSB leden had en de PVV niet. ”Inderdaad hadden de leden -van de NSB- heel weinig in te brengen, maar Wilders gaat nog een stap verder: die wíl zelfs geen leden.
”Schaap vindt dat de PVV veel te weinig kritiek krijgt van de gevestigde partijen. ”Sterker, die gaan mee in het uithollen van wat karakteristiek is voor instituties. Wilders viel vroeger de islam aan, nu de moslims zelf. En hij heeft het nog verder gespecificeerd: de Marokkanen.
Met zijn “minder Marokkanen” uitspraak heeft Wilders een levensgevaarlijke stap gezet in dat vijanddenken. Het is een totale ontkenning van de rechtsstaat. Schaap: “mensen worden buitengesloten omdat ze niet passen in Wilders’ ideaal van de etno-nationale staat.”
In 2012 verscheen van Sybe Schaap Het rancuneuze gif. De opmars van het onbehagen, dat leidde tot veel opschudding. Binnen een maand verscheen de vierde druk.