Ai Weiwei (63) is een Chinese conceptuele kunstenaar, beeldhouwer en curator. Hij zat in 2011 in China gevangen wegens het uiten van kritiek op de regering en mocht het land pas in 2015 verlaten. Zijn grootste tentoonstelling tot nu toe, “Rapture”, is momenteel te zien in Lissabon, Portugal. De wereldberoemde kunstenaar leeft momenteel in ballingschap in Portugal. Hij legt de vinger op autoriteiten waar het pijn doet.
Meneer Ai, u waarschuwt dat China een bedreiging wordt voor het “ zachte en steeds nerveuzer wordende ” Westen.
Het Westen heeft de Chinese arbeidsmarkt nodig want in dit autoritaire systeem is er geen bescherming van mensenrechten, geen bescherming van arbeidsrechten of een onafhankelijk rechtssysteem. De VS en Europa hebben er geen belang bij dat China zich hierin ontwikkelt, het gaat hen om winst. Maar nu er een succesvol staatskapitalisme in China is, is het Westen niet langer opgewassen tegen de uitdaging omdat een autoritair systeem efficiënter, meedogenlozer en strategischer is. Daarom wordt het Westen steeds nerveuzer en angstiger.
Waar is de dreiging?
De dreiging die China vormt is een economische. Het Westen brengt zaken en technologie naar China, dat omgekeerd nooit westerse waarden zal overnemen. Het Westen is echter niet langer het Westen, het wordt beheerd door autoritaire bedrijven die niet om waarden geven. Want dat is de essentie van het kapitalisme: vrije economie, vrije concurrentie. Er is geen grens meer tussen China en het Westen. Dat begrijpen velen nog steeds niet, al zegt China heel duidelijk: wij zijn al een deel van jullie systeem en jullie een deel van ons. China boycotten is niet langer mogelijk.
Wat staat voor het Westen op het spel?
Laat ik een eenvoudig voorbeeld geven. De Chinezen zwoegen misschien 15 uur per dag, zeven dagen per week. Ze willen geld verdienen en rijk worden. Westerlingen daarentegen eisen hoge lonen, werken minder, hebben lange vakanties en geven emotioneel weinig om gerechtigheid, ook al is er zoveel onrecht. Dit is een hypocrisie die duidelijk maakt dat het Westen moreel net zo corrupt is als China, zelfs erger. Omdat je zo bevoorrecht leeft en niet de mensen helpt die je uiteindelijk nodig hebt. In plaats daarvan verzin je redenen waarom je winst maakt met autocratische staten als China, Saoedi-Arabië, Rusland. Is dat moreel juist? Of is het corrupt en een schande?
Welke strategie moet je volgen?
China heeft een zeer goede strategie voor zichzelf ontwikkeld, terwijl het Westen er helemaal geen heeft, behalve lui, hypocriet en aanmatigend te zijn. Daarom maakt China enorme vorderingen en laat het Westen achter zich.
U zegt dat het Westen lui en hypocriet is, maar hier kunt u vrijelijk uw kunst tentoonstellen en hoeft u niet bang te zijn voor een repressieve staat?
Het maakt me niet uit waar ik mijn kunst tentoonstel. U heeft mijn tentoonstellingen harder nodig omdat u het niet beter kunt doen dan ik.
Toch kunt u uw kunst niet vrij exposeren in China.
Dit is ook niet nodig. Ik kan online exposeren, daar heb ik geen galerie voor nodig. Ik kan overal mijn kunst maken, zelfs in de gevangenis kan ik schrijven, toch? Ik vind het Westen gewoon ongelooflijk hypocriet. Iedereen doet zich liberaal en creatief voor, maar daar merk ik eigenlijk niet zo veel van. Wat hebben jullie dan precies gecreëerd?
Bent u kritischer geworden over het Westen sinds u hier woont?
Nee, dat ben ik altijd geweest. Ik ben altijd kritisch op autoriteiten en zeer kritisch op landen waar mensenrechten en vrijheid van meningsuiting niet worden gerespecteerd. Ik haat hypocrisie – waarbij China veel minder nep is dan het Westen. We weten allemaal dat ze onrecht plegen – maar er is ook veel onrecht in het Westen, alleen geven jullie het niet toe. Jullie hebben je eigen propaganda, geniet van jullie vrijheid en onderwijs en denken dat jullie daar recht op hebben omdat jullie bevoorrecht zijn. Maar dat zijn jullie niet. Jullie zijn gewoon bang om over de echte problemen te praten.
China staat op het punt de machtigste van alle economische machten te worden. Hoe gaat dat de wereld veranderen?
China zal wereldwijd alles opkopen. In Zwitserland gaan bijvoorbeeld alle banken en financiële dienstverleners voor China werken. Heeft dat gevolgen voor het land? Waarschijnlijk. Je ziet dat China niet alleen Afrika opkoopt, het is ook bezig bedrijven in heel Europa onder de plak te krijgen. Niet China corrumpeert deze bedrijven, maar omgekeerd: jullie corrumperen China.
Hoe gaat dat?
Banken en verzekeringsmaatschappijen en alle andere megabedrijven huren bijvoorbeeld de kinderen van de rijke Chinese ambtenaren in waardoor ze een voorsprong hebben op de Chinese markt. Geven ze om China? Nee. Ze houden alleen van de markt. Er is daar geen controle meer over. Er is dus geen oost en west meer er zijn alleen de rijken en machtigen en de rest van ons.
Zwitserland heeft voor het eerst in 70 jaar een China-strategie ontwikkeld. Daarbij moet rekening worden gehouden met de mensenrechten, maar ook met het feit dat China de op twee na grootste handelspartner van Zwitserland is.
Het eerste punt is al nep. China weet dat het Westen alleen over mensenrechten praat op papier. De handelsdeals komen sowieso tot stand. Zo is China straks niet alleen de derde handelspartner van Zwitserland, maar ook de nummer één.
Het doel is China in een liberale, mondiale…
Hahaha! Dat is lachwekkend. De wereld kan zich geen rijk, democratisch China veroorloven. China moet blijven zoals het is, want dit is de enige manier voor het Westen om er het beste van te maken.
Met het oog op mensenrechten neemt Zwitserland het standpunt in: “Beter een moeilijke dialoog dan helemaal geen.” Bent u het daarmee eens?
Nee, en ook niet een beetje. Zwitserland heeft zijn eigen agenda. Namelijk: u stemt ermee in het oneens te zijn over mensenrechten en gaat vervolgens vrolijk door met zakendoen. Er is niets mis met zakendoen, en er is ook niets mis mee dat China de grootste economische macht ter wereld wordt. Op dit moment, herhaalt uw minister van Buitenlandse Zaken dezelfde onzin die de regering deed onder Barack Obama. Alles wat ze willen, is handel drijven en het werkt niet meer zonder China als partner. China heeft dat al lang begrepen.
Dus Zwitserland is naïef?
Nee, niet naïef. Ten diepste hypocriet.
Velen hebben liever de Verenigde Staten als wereldmacht nummer 1 dan China.
Hoezo?
Omdat we dezelfde gemeenschappelijke waarden delen?
Gemeenschappelijke waarden, wat betekent dat? Jullie waren allemaal op hetzelfde feest en dat feest is voorbij. Hoe dan ook: er zijn geen gemeenschappelijke waarden, dat is een illusie. Ik bekritiseer China meer dan wie dan ook in de wereld, maar als we China bekritiseren, dan moeten we ook inzien dat het Westen China wil omvormen tot iets waar het vooral van wil profiteren. En we moeten ook begrijpen waar China mee worstelt.
Waar worstelt China mee?
Het echte probleem van China is zijn autoritaire staat. Dit geeft het individu weinig of geen vrijheid. Omdat het systeem en de controle erover behouden moeten blijven. Maar controle is niet alleen maar slecht, want zo is China de afgelopen tien of twintig jaar erg sterk geworden. Toch zal het communistische regime het op de lange termijn niet kunnen volhouden. Het heeft geen toekomst omdat het regime zijn macht niet kan legitimeren.
Laten we het hebben over de Oeigoeren. Het Westen heeft kritiek op de kampen in China, maar koopt nog steeds producten van dwangarbeid. Hoe komen we uit dit dilemma?
Ik wil China niet verdedigen. Maar er waren altijd werkkampen, en ik ben zelf ook in zulke kampen opgegroeid. Het is geen nieuw fenomeen en treft niet alleen de Oeigoeren, maar ook Tibetanen en andere etnische minderheden. Ongeveer 20 procent van het katoen voor de wereldmarkt wordt er geproduceerd en alles wordt geëxporteerd naar het Westen. Het Westen benoemt slechts selectief problemen. We moeten realistisch zijn.
Dus we kunnen niet uit het dilemma komen?
Nee. Omdat China heeft begrepen dat het Westen de mensenrechtensituatie nodig heeft als een goedkoop excuus om te onderhandelen. Het Westen geeft niets om de kampen of de werkomstandigheden, of het nu in China of India is. Peking heeft deze selectieve dubbele moraal van het Westen, die gericht is op politieke en economische voordelen, allang doorzien en accepteert het niet.
Zou het kunnen dat u een slechter beeld schetst van het Westen dan van China?
Dat is misschien uw indruk, maar ik schilder China nooit in een goed daglicht. Ik zie China voor wat het is. Niemand bekritiseert China meer dan ik. Maar ik moet eerlijk zijn. Het Westen moet van het hoge paard komen en ermee ophouden te doen alsof het altijd het juiste heeft gedaan of doet. Kijk bijvoorbeeld naar Europa’s vluchtelingen en migratiebeleid. Waar zijn de veel geroepen mensenrechten? En verbiedt Zwitserland mensen niet om een sluier te dragen en minaretten te bouwen? En dat hoort democratie te zijn?
Het was de meerderheid van de stemmen, zo werkt het in een democratie.
Ha! Dit is een perfect voorbeeld van hoe democratie een misdaad wordt. Er wordt actie ondernomen tegen het geloof (Islam) en wat mensen (moslima’s) dragen. Mensen moeten kunnen dragen wat ze willen, waarom moet de overheid hier richtlijnen voor maken? Zwitserland gebruikt democratie als voorwendsel om een wet te creëren die onwettig noch rechtvaardig is.
Toch heeft de meerderheid van de acht miljoen mensen in Zwitserland zich daarover uitgesproken.
Ik bekritiseer dat. Zijn ze allemaal zo dom?
Blijkbaar voelen velen zich ongemakkelijk of bedreigd…
En als je je bedreigd voelt, kan een democratie autocratische trekken aannemen? Maar dan moet China ook niet de schuld krijgen. Jullie zijn door en door hypocriet!
Het ging ook over sociale waarden.
Dat is een grap. Als ik in het liberale Zwitserland met al zijn zogenaamde mensenrechten niet kan dragen wat ik wil, zou niemand een voet in dit land mogen zetten. Zwitserland zou zich moeten schamen. Dit is net zo beschamend als de concentratiekampen. Toen Duitsland Joden in concentratiekampen stopte, steunde de meerderheid van de Duitsers het ook, net als in Zwitserland nu.
U vergelijkt het huidige Zwitserland met nazi-Duitsland – meent u dat?
Dat kan ik heel goed vergelijken. De menselijke natuur verandert niet. Onder bepaalde omstandigheden zeggen uw politici graag: ‘Dit is de wil van het volk.’ Maar ze gebruiken dit als voorwendsel om allerlei soorten misdaden te verdoezelen. Ik zeg je: Zwitserland is de meest hypocriete staat ter wereld! Het presenteert zich democratisch, is zo trots op zijn zogenaamde vermogen tot compromis en neutraliteit en tegelijkertijd verbergt het misdaden en profiteert het ook van de misdaden van anderen.
Dus je komt niet meer naar Zwitserland?
Ik moet erover nadenken. Ik heb veel goede vrienden in Zwitserland en er is veel dat ik leuk vind aan Zwitserland, maar er zijn ook veel dingen die ik niet leuk vind. Om te beginnen met de hypocriete Zwitserse politiek. De stemming rondom de boerka. Ik wil niets te maken hebben met dit soort discriminatie.
Het interview met Ai Weiwei werd afgenomen als onderdeel van de “Lucerne Summer University: Ethics in a Global Context” (LSUE) 2021 aan het Institute for Social Ethics van de Universiteit van Luzern, Zwitserland. Zijn bijdrage maakt deel uit van Bureau Arabia, een initiatief van de Moslimkrant.
Meer informatie over Bureau Arabia: https://moslimkrant.nl/bureau-arabia-een-initiatief-van-de-moslimkrant-2/